कहिले आउँलान् फर्केर

भवसागर घिमिरे
'आमा बा खै -' पाँच वर्षे छोरी संजिता दराइले यो प्रश्न सोध्दा आमा मिठूमायाको मनमा काँडो बिझ्छ । देउराली गाविस गोप्लीङ्ग गोरखाकी मिठुमाया, ३५ मन कुँड्याउँदै भन्छिन्, 'बिदेश ग'छन, चाँडै आउँछन् ।'
आमाका कुरा सुनेपछि १ कक्षामा पढ्ने छोरी फुरूङ्ग भएर खेल्न दौडिन्छे । मिठूमाया भने कुना फर्केर रुन थाल्छिन् । नरुन पनि कसरी, संजिता पेटमा छँदा उनका बा सन्तबहादुर मुग्लान पसे तर कहिल्यै फर्केनन् ।

सन्तबहादुरको सहित देउराली गाविसमा ७ दराइ परिवार छन् । लोपउन्मुख यी जातीको मुख्य पेश कृषि हो । अरूखेत कमाएर खाने र आफ्नो जग्गा जमिन नभएकाले उनीहरूको आर्थिक अवस्था निक्कै कमजोर छ । निरक्षर सन्तबहादुर र उनका जाहानले राम्रो जागिर पाउने कुरै थिएन । दिनभरको ज्याला मजदुरीले छाक र्टार्न पाँच जनाको परिवारलाइ मुस्किल थियो । सन्तबहादुरको रक्सी खाने बानी मिठूमायाको पिरको कारण बन्थ्यो ।
दर्ुइ छोरा मित्रबहादुर र महेन्द्रलाई कसरी पढाउने र खुवाउने पिरलोले पनि उनलाई छाड्थेन । रक्सिले मातेर आएका सन्तबहादुरको हरदिन कुटाइ सहनु पथ्र्यो उनले । 'एक दिन बिहान हर्दा ढोका खुल्लै थियो,' मिठूमाया भन्छिन्, 'जान्छु पनि भनेनन् र फर्किएर पनि आएनन् ।'
श्रीमान् हिडेपछि घरको सारा जिम्मेवारी मिठूमायामा आइपर्‍यो । चार परिवारको छाप्रोमा चारा जुटाउन उनी हर दिन खेताला जान थालिन् । जेठो छोरा मित्रबहादुर, ११ वर्षौ देखि काममा जान थाले । 'हलो जोत्ने, काल्ना खन्ने, ढुंगा बोक्ने यस्तै गर्थेँ' मित्रबहादुरले भने, 'स्कुल जान पाइन, पढाइ पनि बीचैमा बिग्रियो ।'
साथीभाइ झोला बोकेर स्कुल लाग्दा उनी हलो बोकेर खेत हिड्थे । भाइ महेन्द्र, १५ पनि उनको पछि लाउँथ्यो । तर आफ्नो पढाइ बीचैमा रोकिएपनि उनले भाइलाई भने स्कुल पठाए । 'पछि त काम सकेरै भएपनि म स्कुल जान थालेँ' मीत्रबहादुरले भने, 'नपढेर काम छैन के गर्नु र?'

मीत्रबहादुर अहिले मित्रता उच्चमावि तनहुँको कक्षा ९ पढ्छन् । भाई कक्षा दशमा । गाविसमा नजिकै स्कुल छैन । टाढाको स्कुल । हरेक दिन आउजाउ गाडीभाडा र खाजा खर्चको हिसाबगरि साध्यै छैन । मासिक एक हजारको खर्चले पनि दर्ुइ भाइको पढाइ धान्न मुस्किल छ । 'पढ्न गाह्रो छ' महेन्द्र भन्छन्, 'एसएलसीको वर्ष छोड्न पनि गाह्रो छ ।'
घर छाडेका १/२ वर्षसन्तबहादुरले स्कुलमा फोन गर्थे । 'रक्सी खाएर बोलेको सुनिन्थ्यो, घर के छ कसो छ सोध्दैनथे' मित्रबहादुर भन्छन्, 'आफ्नै सुरमा बोल्थे र फोन काट्थे ।'
गएबाट उनले न पैसा पठाए न कहाँ छु भनेर खबर नै गरे । मुग्लानबाट फर्केका केहीले गुज्रातमा उनलाई देखेको बताएका थिए । 'गएदेखि एक बचन बोल्न पनि पाएको छैन,' मिठूमायाका आँखा एक्कासि रसाए, 'अब त आउँछन भन्ने आश पनि मरिसक्यो ।'
बाहिरी मन मारेपनि उनलाई श्रीमानको सम्झनाले बिझाइ रहन्छ । मित्रबहादुरलाई पनि बाबा आइदिए सघाइदिए हुन्थ्यो झै लाग्छ । 'बैनीले बा खै भनेर सोध्दा मन अमिलो हुन्छ,' मित्रबहादुर भन्छन्, 'उसलाई त सम्झाउँछु तर आफैलाई सम्झाउन सक्दीन् ।'
दशैतिहार आउँदा बाबाको धेरै याद आउँने महेन्द्र बताउँछन् । सबैको घरमा मिठो पाक्दा उनीहरूको छाप्रोमा पिठो जोड्न मुस्कील हुन्छ । धेरै खोजिनिती गर्दा पनि ज्वाइँ सन्तबहादुरको पत्तो नलागेको बुद्धी दराइ बताउँछन् । 'के गर्नु पिछडिएको जाति परियो, आफूलाइ केही आउँदैन' बुद्धी भन्छन्, 'बहिनीको बिजोग देख्दा मन कुँडिन्छ ।'
घरमा खान लाउन गाह्रो भएपनि तीन भाइबहिनी स्कुल जान छाडेका छैनन् । एसएलसी सम्म त दर्ुइ छोराले जेनतेन पढ्दैछन् । 'अब क्याम्पस पो क्यारी पढ्ने हो' महेन्द्र भन्छन्, 'उस्तै परे पढ्नै नपाइएला जस्तो छ ।'
कसैको सहयोग पाए आफूले छोराछोरीलाई राम्रो पढाउँने मिठूमाया बताउँछिन् । यिनीहरूले पढ्न पाएभने मेरो जस्तो दुःख पाउँदैनथे' मिठूमाया भन्छिन्, 'के गर्नु, मुखले भनेर हुँदो रहेनछ, पैसै चाइँदो रहेछ ।'