‘खाना त खोजुँली, छाना कसले देला ?’

भवसागर घिमिरे 

गत शनिबारको दिन बिहान। सिराहाकी लक्षण देवी मण्डलले भर्खरै खाना पकाएर सकेकी थिइन्। साधारण त्रिपालको छतमुनी भोकाएका तीन छोरीहरू खानाखाने तयारीमा थिए। सिमराहा टोलकी ३० वर्षे यी मण्डलले खाना पस्कने तयारी गर्दागर्दै एक्कासी हावाहुरी चल्न थाल्यो। हुरीमा टाउको लुकाउँने फुस र माटोले बनेको घर केहि दिन अघिको आगलागिले जलेर नष्ट भैसकेको थियो। त्रिपालको ओतमा अब के हुने हो भन्दै छोरीहरू रुन कराउँन थाले। ‘अचानक हुरीले पाल उडायो’ मण्डलले भनिन्, ‘पकाएको खानामा माटो र बालुवा मिसियो। उनीहरू भोकै भए।’ हुरिसँगै आएको ठूलो पानीले उनीहरूलाईमात्र हैन दुई दिन अघि राहतमा पाएको दालचामल, लुगाफाटा पनि भिजाउन थालीहाल्यो।

‘गाउँ खुल्ला दिशा मुक्त क्षेत्र घोषण भएपछि ऋण काढेर बनाएको ट्वाइलेट थियो,’मण्डलले भनिन्, ‘घरदेखि पर रहेको त्यहीँ ट्वाइलेटमा ओसारेर थोरै दालचामल बचाउँन पायौं। बाँकी केही माटोमा मिसिए, त केही हावाले उडाए।’ भोकाएका छोरीहरूले माटो मिसिएकै भएपनि खाना खान थाले, उनको मन कटक्क खायो।

शनिबारको पानी र हुरीले लक्षण देवी जस्तै गाउँमा रहेका आगलागि पिडीत ३० परिवारको उस्तै बिचल्ली भएको छ। गत सोमबार असावधानीका कारण बस्तीमा आगलागी भएपछि जिल्लाको सखुवा नन्कारकट्टी गाउँपालिका वडा नम्बर ४ को सिमराहा टोलका दलित बस्तीका ५० घर जलेर नष्ट भएका थिए। गत सोमबार खाना पकाएको चुल्होको खरानी एक महिलाले घरबाहिर फाल्दा त्यसले पराल भेटेपछि आगलागि सुरु भएको थियो। हट्टाकट्टा मानिसहरू धेरै जसो ज्याला मजदुरीको लागि परपर गएका हुनले समयमै आगो निभाउँन पनि सकेनन् उनीहरूले। ‘ घर जल्यो भन्ने खबर पाउँदा म अर्कै गाउँमा इट्टा जोड्दै थिएँ सर,’ २४ वर्षे हरेराम मण्डलले फोनमा दुखी हुँदै सुनाए, ‘दौडदै आउँदा घरमा केही बाँकी बचेन।’

जिल्ला स्थित नेपाल रेडक्रश सोसाइटी, मानवअधिकार कर्मी तथा स्थानीयको सहयोगमा आगलागि लगत्तै त्रिपाल, खाद्यान्न लत्ताकपडा, केही भाँडाकुँडा बितरण गरिएका थियो। लहान बजारबाट लगभग ९ किलोमिटर टाढा पर्ने यो बस्तीमा सामान्य त्रिपालको ओत लागेर बसेका यी पिडितहरूलाई हावाहुरी र पानीको दोहोरीले फेरि रुवाएको छ। ‘यहाँ त सुत्केरी, बालबच्चाको बिजोग छ,’ हरेरामले फोनमा सुनाए, ‘दुई दिन भयो, सघाउँने कोही आएको छैन।’

बस्तीमा महिना दिनका दुई सुत्केरीसँगै लगभग ३० जना केटाकेटी, १० जना बृद्धबृद्धागरि १ सय २५ जना बसोबास गर्दै आएको स्थानीय समाजसेवी तथा अधिकारकर्मी सुनिल कुमार शाहले बताए। दलित जातभित्र पनि उपेक्षितमा पर्ने खङ जातीका उनीहरू भाग्यले पनि आफूहरूलाई उपेक्षा गरेको ठान्छन्।

‘मैले त पक्की घर सुरु गरुँला भनेर मलेसियाबाट कमाएको दुईलाख पैसा पनि भर्खरै घरमै ल्याएर राखेको थिएँ,’ २५ वर्षे पिडित भोगेन्द्र मण्डल भन्छन्, ‘ त्यही पैसा पनि जोगाउँन पाइन।’ फुसको घरमा आगोको लप्काले समाएपछि उनले सुरुमै शारिरीक रुपमा अशक्त आमालाई घरबाहिर निकाले। त्यत्तीकैमा उनले कमाएको पैसा सहित घर पुरै ध्वस्त भैसकेको थियो। हावाहुरी र पानीले झनै बिजोग बनायो। ‘आमा, मसँगै पुरै परिवार पालमुनी थियौं,’ मण्डलले पिलपिल गर्दैभनेँ, ‘हावाहुरीले आडैको रुख लडाएर पाल लतार्दै आडैमा खसाल्दियो।’ आफूहरू ठूलो कालबाट बचेको उनले बताए।

अर्की पिडित रितादेवी मण्डलको पिडा पनि बेग्लै छ। छोरोलाई निमोनियाले च्यापेपछि उनी उपचारको लागि जनकपुरसम्म पुगिन्। बल्लतल्ल ऋण गरेर ७ हजार रुपैयाले उपचार र औषधी खर्च टारिन र घर फर्किन। लगत्तै बस्तीमा आगलागि भयो। आगलागिले जलाएपछि अब उनीसँग न छोरोलाई ख्वाउँने औषधी बाँकी छ, न ओतलाग्ने घर।

समाजसेवी शाहका अनुसार अहिले ३० परिवारलाई कम्तिमा टिनको जस्ता मात्रै भएपनि बाँड्न पायौं भने हावाहुरी र पानीबाट बचाउँने उपाए हुन्थ्यो। ‘काठ, साटा उनीहरू आफैले खोजेर बास बनाउँथे,’ शाहले भने, ‘मान्छेले मात्र नभई जम्माभएको राहतले पनि ओत लाउँन पाउँथ्यो।’ आगलागिको समाचार थाहा पाउँने बित्तिकै शाह लत्ताकपडा तथा अन्य राहत सामाग्री जुटाएर सिमराह पुगेका थिए। ‘हावाहुरी र पानीले दुःख दिएपछि हालत झनै नाजुक बनेको छ,’ उनले भने।

अब झन् पानी पर्ने मौसम सुरु भएको छ। लक्षणदेवीका श्रीमान त साउदी अरबमा ज्याला मजदुरी गर्दैछन्। घरजलेको खबर यताबाट उता पुगेपछि उताबाट अर्को दुखद खबर यता आएको छ, ‘श्रीमान बिरामीले थला परेका छन, पैसा पठाउँन सक्दैनन।’ श्रीमानको स्वास्थको पिडाले उनलाई झनै गलाएको छ। यससँगै छोरीहरूलाई घामपानीबाट कसरी जोगाउँने भन्ने चिन्ता उनमा छ। ‘भएको सम्पत्ती त आगोले खाइहाल्यो’ लक्षणदेवीले दुखी हुँदै भनिन्, ‘खाना त खोजुँला, छाना कस्ले देला ?’

http://setopati.com/samaj/67256/