देउरालीकी दराई शिक्षिका

भवसागर घिमिरे

उनकै घर छेउका साना भाइबहिनी ५ मिनेट हिडेपछि कन्यादेवी प्राविमा पुग्छन् । गोरखाको देउराली गाविसमा रहेको यो प्राविमा उनलाई पुग्न भने १५ मिनेट लाग्छ । म कुरा गर्दैछु, शिक्षिका चन्द्रमाया दराईको । २६ वर्षकी उनलाई २०५० सालमा  बसले ठक्कर दियो । धानकुट्न मिलतिर जाँदै गर्दा दुर्घटनामा परेकी उनको दायाँ खुट्टा काम नलाग्ने भयो । ‘अहिले कृत्रिम खुट्टा राखेको छु,’ उनले भनिन्, ‘बिस्तारै हिडडुल गर्न हुन्छ ।’
देउराली गाविसमा जम्मा ७ घर दराई परिवार छन् । यो लोपउन्मुख जातिको मुख्य पेशा कृषि हो । उनीहरूको आर्थिक अवस्था निक्कै कमजोर छ । कमजोर आर्थिक अवस्थाको बाबजुत चन्द्रमायाले आफ्नो जातिमै पहिलो पटक २०६१ मा एसएलसी पास गरिन् । गाविसको दराई जातिमा एसएलसी पास गरेकी एकमात्र विद्यार्थी उनलाई एसएलसीको नतिजाले खुसी बनाए पनि घरको कमजोर आर्थिक अवस्थाले भने निक्कै दुखायो ।
५ दिदीबहिनी बीचकी कान्छी छोरी उनले बल्ल तल्ल क्याम्पस टेकिन् । तर, तनहुँको आँबुखैरानीमा रहेको क्याम्पस पुग्न उनलाई त्यत्ती सजिलो भने थिएन् । देउराली गाविसको गोप्लिङ्गबाट सामान्य मान्छे दस मिनेटमा राजमार्ग पुग्न सक्छ । कमजोर खुट्टाका कारण उनलाई भने त्यही बाटो पनि आधा घण्टा लाग्छ । ‘आधा घण्टा हिडेर मात्र हुँदैन्, दस मिनेट बस चढ्यो अनि फेरि १५ मिनेट हिडेपछिमात्र क्याम्पस पुगिन्थ्यो,’ उनले दुःखका दिन सुनाइन् । फर्कदा पनि उनको व्यथा उनकै साथमा हुन्थ्यो । शिक्षा विषयमा प्रविणता प्रमाणपत्र पढेकी उनले पहिलो वर्षको एउटा विषय अझै कटाउन सकेकी छैनन् ।  ‘के गर्नु, जाउँ आउँ गाह्रो छ, घरमा बसेर घोटीएर मात्र भएन,’ उनी भन्छिन्, ‘सोधखोज गरेर पढुँ भने आफू हिड्न सक्दिन् ।’

घरको कमजोर आर्थिक अवस्था र कमजोर शारीरिक अवस्थाका कारण उनले पढाइलाई राम्ररी अगाडि लैजान सकिनन् । तर यो साल भने पास भएरै छाड्ने उनको लक्ष्य छ । आफ्नो पढाईलाई समयमै अगाडि लैजान नसकेपनि स्कुले केटाकेटीलाई भने परिक्षामा धेरै अगाडी पु¥याएकी छिन् उनले ।
स्कुलको अस्थाइ जागिर थालेको असोजमा एक वर्ष पुग्यो । उनलाई विद्यालयले मासिक २ हजार दिने सर्तमा निजि श्रोतमा राखेको हो । देउरालीको यो प्राविमा जम्मा २८ जना विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । १ देखि ३ कक्षा सम्मको पढाइ हुन्छ । नेपाली र सामाजिक शिक्षा पढाउँने उनले आफू यसैमा रमाएको बताईन् ।
चन्द्रमाया निक्कै मेहनती भएको विद्यालयका प्रधानअध्यापक नानीबाबु खड्का बताउँछन् । ‘उनलाई मैले यहि स्कुलमा तीन सम्म पढाएको हुँ,’ खड्काले हँसिलो मुद्रामा भने, ‘अहिले यहि विद्यालयमा शिक्षीक बनेर आउँदा खुसी छु ।’
दुर्घटनामा चन्द्रमायाले खुट्टा गुमाउँदा निक्कै  दुखित बनेका स्थानिय थिरबहादुर दराई पनि अहिले खुसी देखिन्थे । ‘उ बेला के गरेर खाली भन्ने पिर थियो,’ उनले भने, ‘लेखपढ गराएपछि केही न केही राम्रो हुँदो रै’छ ।’
चन्द्रमाया पनि शिक्षक पेशाले दुइचार पैसा जुरेकोमा खुसी छिन् । उनी भन्छिन्, ‘साना नानीहरूलाई पढाउन पाउँदा मनमा सन्तोक मिल्छ ।’
हुन त ‘जागिर कहिले सम्म पाइएला ?’ भन्ने प्रश्नले उनलाई कहिल्यै छाडेको भने छैन् । अस्थाइ श्रोतबाट जागिरे भएकाले कुन दिन जागिर पनि सकिने हो की भन्ने चिन्ताले उनलाई सताएको रहेछ ।
लोपउन्मुख जाति त्यसमाथि अपांग । ‘सरकार वा कुनै संघसंस्थाको सहयोगमा जागरि स्थाई बनाइदिन सके राम्रो हुन्थ्यो,’ देउराली पर्यटन विकास समितीका अध्यक्ष्य विष्णु बुढाथोकी भन्छन्, ‘उनलाई उत्साह र अवसरको निक्कै खाँचो छ ।’